Koomans ontvanger
[ Nederlands Forum over Oude Radio´s ] Geschreven door Gerard om 01. Nov 2000 10:33:47:
Gisteren ben ik op bezoek geweest bij iemand die mijn hulp heeft gevraagd
bij het tot leven brengen van een Koomans Ontvanger. Als eerste heb ik
natuurlijk de pagina's van Arjen Muil en Levend.nl down geload zodat ik
reeds op de hoogte ben van de specifieke kenmerken van het Koomans schema.Dit speelt zich af rond een HF en detector triode waartussen drie spoelen
S1 (antennespoel in rooster van L1) S2 (plaatspoel van L1) en S3 (terug-
koppelspoel in de plaatleiding van de detector) zijn geschakeld. Van S3
naar S2 vindt klassieke terugkoppeling plaats ter verhoging van gevoeligheid
en selectiviteit. Specifiek aan Koomans is dat er ook koppeling is tussen
S2 en S1: deze is echter NEGATIEF, de bedoeling is dat je S1 kunt laten
induceren door S2 om signaal te onderdrukken en genereren van de HF lamp
tegen te gaan.
(Over lampen gesproken, er zaten inderdaad een paar glazen objecten bij
de radio die zo te zien nog uit de tijd van Napoleon kwamen.)Nu zijn er van het Koomans schema nog wel wat varianten in omloop, de
twee bovenbeschreven lampen werden vaak door 1, soms door 2 AF trappen
gevolgd. (Koppeling tussen de trappen is dan doormiddel van audiofrequent
transformatoren.) Zoveel hardware zat er echter in de kast niet: er zitten
maar drie lampvoeten, en er is 1 werkende audiotrafo bij dus zal er een
schema met 1 AF trap gereconstrueerd moeten worden.Maar er zijn meer variaties. Dat komt natuurlijk omdat het altijd om
amateur-gebouwde toestellen gaat. Iedereen moest om te beginnen zijn
eigen kast maken, waarbij de opstelling van onderdelen nogal aan
variatie onderhevig was. In het betreffende apparaat zit er best een
grote afstand tussen de afstemcondensators en de spoelen, bijvoorbeeld.
Gezien de lage frequenties zal dit geen probleem hoeven zijn.
Maar ieder deed ook qua schema gelijk goed was in zijn ogen. Nu heeft
dit toestel in de oorlog op een zolder met onderduikers gestaan die nogal
knutselgraag waren, kortom, behalve een zeer mooie kast en een berg
onderdelen is er geen bedrading! Ook zijn er geen opschriften bij de
kontaktbussen, het is dus allemaal een beetje raden hoe het gezeten heeft
en hoe het worden moet.Denken jullie even mee?
Aan de rechterkant zit een contactstrip met vijf bussen, waarvan we denken
dat dit is voor Gloeibatterij (A- en A+) en Plaatspanning (0, B+ voor
detector en B++ voor eindlamp). Ook zitten hier twee schakelaars op,
kon je hiermee soms de gloeistroom en plaatspanning apart schakelen? Of
ligt het voordehander om de gloeistroom voor de eindlamp (of juist de
HF lamp) apart te schakelen? (Je kon je Koomans ontvanger ook zonder
HF lamp gebruiken, dan bracht je S1 bij S2 en werd het antennesignaal
direct naar de detector gekoppeld.)Aan de linkerkant zit een strip met vier bussen. Twee voor telefoon en
twee voor LS? Het zou kunnen, want je mag deze ontvanger gebruiken met
een telefoon vanaf de detector (gebruik dan weinig gloeistroom uit je
accu) of met een fraaie schaalluidspreker (zit erbij!) vanaf de eindpit.
Maar dan zit je met de antenne en aarde die je ook ergens kwijt moet.Nu zit er nog een onderdeel op waarvan ik niet weet waarvoor het dient:
een dubbele omschakelaar. Is dit een SP-schakelaar of is dit bedoeld
om twee van de genoemde bussen te kunnen omschakelen tussen eindlamp
en detector?Een verdere variatie die ik tegen ben gekomen is dat op een van de schemas
de eerste afstemcondensator in SERIE stond met S1, en op een ander schema
stond hij PARALLEL. De tekst bij Levend schreef dat er was afgezien van
een Serie-Parallel schakelaar .... had deze opmerking soms betrekking
op de mogelijkheid deze kring hetzij parallel, danwel in serie te zetten?
Wat is het onderscheid tussen een P of S antennekring? Heeft dit met de
ingangsimpedantie te maken (die zal wel hoog zijn bij een P en laag bij een
S kring)? Heeft het zin het toestel met een SP schakelaar te gaan uitrusten,
hiervoor zou dan de omschakelaar mooi kunnen worden gebruikt.De electrische veiligheid van dit apparaat is natuurlijk bedroevend. De
hoofdtelefoon voert een potentiaal van circa 250V en die zet je lekker op
je hoofd terwijl je aan de aarde morrelt of je antenne verplaatst. De
schakelaars waar ik het over had hebben uitwendige metalen delen die met
de geschakelde spanning in verbinding staan, om de een of andere reden
lijkt het me daarom prettiger ze voor gloeistroom dan voor plaatspanning te
gebruiken....
Voor de dubbele omschakelaar geldt hetzelfde: dit is zo'n omzethefboompje
als je wel eens op oude films ziet, de contacten kun je zo aanraken. Dat
is bij gebruik als SP schakelaar niet zo'n probleem, maar als je de LS er
mee gaat schakelen staat hij op 250V boven de aarde, welterusten!Waarvoor dienen de gloeistroomregelaars? Is dit omdat de gloeidraden te
doorbranden als ze de volle spanning van 4V krijgen? Of om de werking
van de buis te reduceren zodat het volume geregeld kan worden? Ik vraag
me af of de (kostbare) buizen door onjuiste bediening van deze regelaars
beschadigd kunnen worden.Bij de rommel zat nog een set oude roosterbatterijen, die zowaar nog (~70%)
spanning gaven ook! We willen dus het toestel met deze batterijen weer
in bedrijf gaan brengen. De roosterbatterijen zitten altijd IN het toestel
omdat er geen stroom uit onttrokken wordt en ze gaan dus `heel lang' mee.
Dat blijkt ook wel. Of is er een reden om deze oude batterijen toch maar
niet te gaan gebruiken?Er is bij het apparaat ook een los plaatspanningsapparaat (type Peter?) met
aparte aftakking voor een detector, die buis werkt namelijk op een wat
lagere spanning. Het apparaat levert ongeveer 250V, dit schijnt toch voor
die oude triodes wel een normale waarde te zijn. Het leek me eerst wat aan
de hoge kant, ik dacht dat die triodes aan 90V wel genoeg hadden. Als de
HF en Eindlamp op 250V werken, wat is dan een redelijke waarde voor de
detectorspanning?Is er iemand op het forum die ervaring heeft met het Koomans schema? Dan
kom ik daar misschien nog een paar maal terug met specifiekere vragen.